Cuối thập niên 70 của thế kỷ trước tôi học
trường Không quân trong Nha trang,đơn vị tôi gồm người tứ xứ từ bắc vô nam
nhưng quê Thái bình chỉ có tôi và một anh người Hưng hà.Khỏi nói việc trêu trọc
quê hương của nhau giữa những người lính,mỗi địa danh đều có lý do nào đó để
vui vẻ bông đùa,riêng đất Thái bình ta là phong phú nhất nào là "Thái bình
có cái cầu Bo - có nhà máy cháo có lò đúc muôi" hay là "Tay gậy tay
bị".v.v...
Nhưng khi giữa hai người cùng quê lúa với nhau thì tôi lại thua cái anh chàng Hưng hà này,chẳng hiểu sao anh ta biết rõ quê mình đến thế,có lẽ anh ta ở một xã nào đó giáp Vũ thư mạn Đồng thanh Tam tỉnh.Anh ta nói dân Bách thuận nhà ta cái gì cũng đội lên đầu,chắc đội cả phân !Tôi phải tốn với anh ta một chầu nhậu cùi dừa bách đa từ khoản phụ cấp còm cõi rồi nhân lúc vui vẻ giải thích cho anh ta hiểu vì sao dân mình ưa đội mà không gánh như những nơi khác.
Nhưng khi giữa hai người cùng quê lúa với nhau thì tôi lại thua cái anh chàng Hưng hà này,chẳng hiểu sao anh ta biết rõ quê mình đến thế,có lẽ anh ta ở một xã nào đó giáp Vũ thư mạn Đồng thanh Tam tỉnh.Anh ta nói dân Bách thuận nhà ta cái gì cũng đội lên đầu,chắc đội cả phân !Tôi phải tốn với anh ta một chầu nhậu cùi dừa bách đa từ khoản phụ cấp còm cõi rồi nhân lúc vui vẻ giải thích cho anh ta hiểu vì sao dân mình ưa đội mà không gánh như những nơi khác.
Khi xưa đất quê ta không có ruộng cấy lúa
mà chỉ trồng dâu nuôi tằm, ngoài ra trồng thêm hoa màu cùng cây ăn quả.Mỗi
nhà,mỗi gia đình đều có những mảnh vườn to nhỏ,ở đó ngoài cây ăn quả bao xung
quanh ở giữa là những rạch dâu,dưới chúng là những luống rau hay luống hoa.Bởi
là vườn nhà nên người dân không phải vận chuyển phân do hay các sản phẩm phục
vụ việc chăm bón khác.Những thứ làm ra được tiêu thụ chủ yếu ở chợ Nhà,mùa nào
thức ấy,khi ít rau cải,đôi khi rổ su hào hoặc hoa quả chín theo mùa v.v...Một
lý do nữa là khi xưa quê ta lũ lụt hàng năm,có những quãng đường bị ngập nước
thường xuên khi nước lớn,nên không thể dùng quang gách gánh hàng như những vùng
quê khác.Được cái tất cả hàng hoá đều rất sạch sẽ ,thường đựng trong rổ hay
thúng nên có thể đội trên đầu và thường được lót thêm cái bị cói.Cứ như vậy
từng tốp từng nhóm các bà các chị khi xưa đi chợ,trên đầu là rổ là thúng,có
người phải dùng tay giữ cho khỏi đổ ngiêng,có nhiều bà đội siêu đến nỗi chẳng
cần phải giữ,dù đội trên đầu mà hay tay vẫn vung vẩy thật tài.Những rổ rau quả
đó không quá nặng nên đội thì đơn giản hơn nhiều vì nếu gánh trên vai như các
nơi khác thì quá cồng kềnh nào đòn gánh nào quang nào thúng, có cảm giác vương
vướng thừa thãi.Lời giải thích đơn giản đó của tôi quả là tác dụng,cái anh bạn
Hưng hà đó sau không thấy nhắc lại nữa.
Chuyện dân ta cái gì cũng đội lên đầu cũng
là phong cách riêng độc đáo của một vùng đất bãi.Thuở ấy đi dân công nghĩa vụ
làm các công trình thuỷ lợi trong huyện trong tỉnh trong khi các nơi đều dùng
quang gách thì dân ta,đàn ông với cái bao cũ đội chéo trên đầu vác hòn đất to
đùng đi băng băng,phụ nữ thì mỗi người một thúng đất đội trên đầu trước ánh mắt
ngạc nhiên của bè bạn.Nhưng ấn tượng hơn nhiều là những bà những cô ngày ngày
đội hàng sang Nam định để bán,một ấn tượng cảm phục xen lẫn xót xa.Những rổ rau
quả được xếp nhiều lớp chồng lên nhau,có khi nặng cả gần tạ, đội trên quãng
đường cả chục cây số,từng bước chân cần mẫn lặng lẽ,dáng đi nặng nhọc từng sớm
hôm chỉ để kiếm những đồng bạc ít ỏi trong cuộc sống còn nhiều gian truân.
Người Bách thuận nay vẫn buôn bán như
vậy,nhưng những người đội hàng không còn nhiều,thay vì đội họ dùng ô-tô,xe máy
hay ít ra cũng chở hàng bằng xe đạp,nhưng đội cũng là mội nét đặc trưng văn hoá
của quê hương mà ta khó thấy ở các vùng quê khác.Người Bách thuận mình có gánh
không nhỉ ?Xin thưa là có !Để chăm sóc vườn hoa vườn rau họ vẫn phải bón phân
tưới nước,đó là những thứ không thể đội.Họ vẫn gánh trên vai nhưng thay vì
quang gánh họ dùng một đôi thùng và đôi móc xích.Những thứ đó vẫn có thể tìm
thấy trong nhà bạn.
Viết từ cộng hoà
Séc tháng 4 -2014.
NGUYỄN NHƯ THẠNH
